Η Ικαρία είναι πολύ πλούσια σε ιστορική κληρονομιά, όπως φαίνεται από τα μνημεία και τα διάφορα ευρήματα από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Μόλις το μάθεις, δεν θα το ξεχάσεις!
Η ιστορία της Ικαρίας αρχίζει πριν από εκατομμύρια χρόνια. Δεν είναι γνωστό στους ερευνητές πότε κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά ευρήματα τα οποία καταδεικνύουν τις διαφορετικές περιόδους εμφάνισης ιχνών παρουσίας ανθρώπινου πολιτισμού, όπως στη Νεολιθική περίοδος, στην πρώιμη εποχή του χαλκού, στα μυκηναϊκά χρόνια κλπ. μέχρι και την μετέπειτα αρχαιότητα.
Για πολλούς, η Ικαρία θεωρείται ο τόπος που γεννήθηκε ο θεός Διόνυσος και συγκεκριμένα στην περιοχή κοντά στο Δράκανο και πατρίδα του κρασιού. Αξιοσημείωτο είναι εξάλλου, ότι πολλά τοπωνύμια στο νησί, σχετίζονται με το Διόνυσο.
Ονομασία νησιού
Πριν αποκτήσει τη σημερινή της ονομασία, η Ικαρία είχε αποκτήσει τα ονόματα Δολίχη ή Δολιγή, η οποία σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς σημαίνει σκώληκας ενώ σύμφωνα με κάποιους άλλους δόθηκε λόγω του σχήματος του νησιού. Άλλες ονομασίες που έχουν δοθεί είναι Μάκρις, λόγω του επιμήκους σχήματός της, Ιχθυόεσσα, λόγω του πλήθος των ψαριών στη θάλασσά της και Ανεμόεσσα, λόγω της σφοδρότητας των ανέμων. Οινόη, λόγω της μεγάλης παραγωγής οίνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι το όνομα Οινόη το πήρε αργότερα πόλη της Ικαρίας.
Το τελευταίο όνομα που έχει επικρατήσει και στις μέρες μας είναι Ικαρία, ωστόσο υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την προέλευση αυτού. Σύμφωνα με τον αρχαίο ερευνητή Μποχάρτους, το όνομα αυτό προέρχεται από το αρχαίο Ι/κωρ που στα φοινικικά σημαίνει Ιχθυόεσσα, είτε ότι προέρχεται από το επίσης φοινικικό κάρα που σημαίνει πρόβατα, χαρακτηρίζοντάς την έτσι λόγω του ότι έχει ανεπτυγμένη την κτηνοτροφία.
Η εκδοχή όμως που έχει επικρατήσει είναι ότι η ονομασία προέρχεται από τον γνωστό μύθο του Ικάρου, όταν ο Ίκαρος και ο πατέρας του Δαίδαλος δραπέτευσαν από το παλάτι του Βασιλιά Μίνωα στην Κρήτη και πετώντας με προορισμό την Ιωνία και τα παράλια της Μικράς Ασίας. Σε κάποιο σημείο ο Ίκαρος, εμφανώς ενθουσιασμένος και μαγεμένος από την ομορφιά της πτήσης και των τοπίων που έβλεπε ανέβηκε υψηλότερα από εκεί που πετούσε, αψηφώντας τον κίνδυνο και την συμβουλή του πατέρα του ότι αν ανέβαινε θα έλιωναν τα φτερά. Τα φτερά λοιπόν πράγματι έλιωσαν και εκείνος έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε (σημερινή τοποθεσία θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στο χωριό Χρυσόστομο και Ξυλοσύρτη, όπου έχει φτιαχτεί μνημείο και θερινό αμφιθέατρο). Η θάλασσα αυτή ονομάστηκε αργότερα Ικάριο πέλαγος και το παρακείμενο νησί Ικαρία. Μεταξύ των ντόπιων έχει επικρατήσει η ονομασία Νικαριά και οι άνθρωποι καλούνται Καριώτης και Καριωτίνα, αντί για Ικαριώτης και Ικαριωτίνα.
Προϊστορία – Αρχαιότητα
Δεν υπάρχουν πολλά πράγματα να πούμε για την προϊστορία της Ικαρίας. Υπάρχουν κάποια ευρήματα στην περιοχή του Κάμπου, Αγίου Κηρύκου, Θέρμα και Γλαρέδο, που χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή, πριν από το 7.000 π.Χ., όταν εγκαταστάθηκαν κάτοικοι που αργότερα έγιναν γνωστοί ως Πελασγοί.
Κατά τον 8ο αι. π.Χ. (750 π.Χ.), η Ικαρία για πρώτη φορά αποικίθηκε από τους Μιλησίους. Η Μίλητος ήταν μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Ιωνίας και αποτέλεσε σημαντικότατη ναυτική δύναμη. Για αιώνες, η αποίκηση αυτή είχε θετική επίδραση στη ζωή των γηγενών Ικαριωτών και γενικότερα του νησιωτικού χώρου. Η θαλάσσια συγκοινωνία αναπτύχθηκε και το εμπόριο άνθισε. Η γη άρχισε να καλλιεργείται, η αλιεία και η κτηνοτροφία ήκμασαν. Γίνονταν εξαγωγές σε οίνο, πατάτες, ελιές, καϊσια, μέλι, ξυλεία, κάρβουνα κ.α. προς άλλα νησιά και προς τα παράλια της Μικράς Ασίας. Παράλληλα, εκείνη την περίοδο άρχισε να οργανώνονται οι πρώτες αρχές στο νησί, όπως η Εκκλησία του δήμου, η Βουλή κτλ.
Κατά την αρχαιότητα τρεις θεωρούνταν οι μεγάλεις κωμοπόλεις του νησιού: η Οινόη (σημερινός Κάμπος), τα Θέρμα και το Δράκανο, ενώ για πολλούς υπήρξε και το Ταυροπόλιο (σημερινός Νας). Κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. η Ικαρία κυριαρχήθηκε από τον τύραννο της Σάμου, Πολυκράτη. Επί των ημερών του, η Σάμος αναδείχθηκε σε πρώτη ναυτική δύναμη και γνώρισε μεγάλη ευημερία, αφού ξέφυγε από τη δύναμη του Κύρου που είχε στην υποτέλειά του όλη τη Μ.Ασία και τα νησιά. Εκείνη την περίοδο χτίστηκε ο ναός της Αρτέμιδος στο Να. Αργότερα, με την πτώση του τυράννου της Σάμου, η Ικαρία περιήλθε στην ηγεμονία των Περσών και συγκεκριμένα στο Δαρείο.
Η Οινόη και τα Θέρμα έλαβαν από τους πρώτους μέρος στην Αθηναϊκή Συμμαχία που αγωνιζόταν ενάντια στους Πέρσες και η οποία υπερίσχυσε έναντι της επεκτατικής πολιτικής των Λακεδαιμονίων. Η Ικαρία παρέμεινε στην Αθηναϊκή Συμμαχία μέχρι την ολοκληρωτική υποτέλεια τού νησιού στους Μακεδόνες (περί τα 436 π.Χ.), οπότε και δημιούργησε μια ενιαία συμπολιτεία με το όνομα ‘ΚΟΙΝΟΝ ΙΚΑΡΙΩΝ’.
Η Ικαρία περιήλθε αρχικά στο κράτος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατέληξε, μετά από πολλές φιλονικίες μεταξύ των απογόνων, στο βασίλειο της Περγάμου, υπό το βασιλιά Άτταλο το Γ’, γύρω στο 2ο π.Χ. αιώνα και πέρασε κατόπιν, στην εξουσία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Ρωμαϊκοί χρόνοι
Τα πρώτα χρόνια της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επικρατούσε ειρήνη, μέχρι την επίθεση του Μιθριδάτη από την Ανατολή, με σκοπό την κατάκτηση της Ρώμης. Με το τέλος των Μυθριδατικών πολέμων (108-66 π.Χ.), στη Μεσόγειο επικράτησε μεγάλη αναταραχή. Σημαντική ήταν η δράση των πειρατών της Κιλικίας (παράλια Μ. Ασίας) οι οποίοι κυριάρχησαν σε όλη την Μεσόγειο και στη Ικαρία, την οποία λεηλάτησαν και λήστεψαν ως και το ναό της Αρτέμιδος στο Ταυροπόλιον. Με τη συντριβή των πειρατών από τον Πομπήιο, τα νησιά κατάφεραν και συνήλθαν. Αργότερα, όμως, με την άνοδο του Οκταβίου, η Ικαρία περιήλθε στη Σάμο. Κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, το νησί γέμισε από εξόριστους, ενώ συνεχιζόταν η τυρανία των Ρωμαίων, που έφερε το νησί σε άθλια κατάσταση.
Βυζαντινοί χρόνοι
Δεν υπάρχουν πολλές πηγές που να μαρτυρούν την κατάσταση της Ικαρίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Ωστόσο, από τις παραδόσεις, έγινε γνωστό ότι εκείνη την εποχή το νησί, ήταν τόπος εξορίας για το βασιλικό γένος για πολλά χρόνια. Για το λόγο αυτό, οι κάτοικοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους γόνους ευγενών και δεν επέτρεπαν τους γάμους με άλλους, πλην τους γηγενείς, ώστε να διατηρηθεί το βασιλικό αίμα.
Τότε, το νησί γνώρισε μια ιδιαίτερη ακμή, ανακατασκευάζοντας τα οικήματα των κατοίκων και μεριμνώντας για την άμυνα, ενώ ο πληθυσμός που είχε συσσωρευτεί στο ννησί ήταν εξαιρετικά μεγάλος (παραδόσεις μιλάνε για πληθυσμό άνω των 70.000 κατοίκων!) Καθ’όλη τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων, η Ικαρία καθώς και όλο το Αιγαίο ήταν στο έλεος των πειρατών και των βαρβάρων. Αξιοσημείωτη ήταν η επιδρομή των Σαρακηνών κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα, ενώ από τον 11ο π.Χ. αιώνα μέχρι τον 13ο π.Χ. αιώνα δέχθηκε αλλεπάλληλες λεηλασίες από Γενοβέζους, Βενετούς, Σικελούς, Τούρκους κ.α.
Σημαντικό ρόλο εκείνη την περίοδο έπαιξε και το απόρθητο κάστρο του Κοσκινά, που χρησίμευσε για την άμυνα του πληθυσμού. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει τον καιρό της πειρατείας, όπου τα παραλιακά χωριά είχαν εγκαταλειφθεί και οι κάτοικοι ζούσαν στα ορεινά και στο εσωτερικό κομμάτι του νησιού, όπου δεν ήταν ορατοί από τη θάλασσα και τους πειρατές.
Οι Ικαριώτες είχαν καταφέρει να φτιάξουν ένα μοναδικό σύστημα επιβίωσης, σύμφωνα με το οποίο τα σπίτια ήταν κατασκευασμένα από πέτρες και πλάκες (σχιστόλιθος) με τρόπο που απ ό μακριά φαινόντουσαν σαν να ήταν βράχοι. Τα σπίτια ήταν χαμηλοτάβανα και δεν υπήρχε καπνοδόχος για τα τζάκια για να μην φαίνεται ο καπνός από μακριά.
Επιπλέον απέφευγαν να κυκλοφορούν την μέρα και κυκλοφορούσαν μόνο την νύχτα. Περί τα 1204 μ.Χ η Κωνσταντινούπόλη κυριεύτηκε από τους Σταυροφόρους (αρχή Φραγκοκρατίας) και η Ικαρία δόθηκε στους Βενετσιάνους, ενώ το 14ο μ.Χ.αιώνα επανήλθε στο βυζαντινό κράτος και έγινε αρχικά κτήμα των Ιουστινιανών Γενοβέζων από τη Μαόνα της Χίου και τέλος των Ιουστινιανών Αραγκίων.
Κατά τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας, η τελευταία κατάληψη του νησιού γίνεται από τους Ιππότες της Ρόδου, ενώ αποτελεί άξιο λόγου ότι κατά την περίοδο αυτή που διήρκησε πάνω από 150 χρόνια δεν υπάρχουν καθόλου ευρήματα που να δηλώνουν την επιρροή των Φράγκων στην Ικαρία.
Τουρκοκρατία
Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους και την απόσυρση των Φράγκων από το Αιγαίο, πολλοί Σάμιοι μετεγκαταστάθηκαν στη Χίο προκειμένου να φιάξουν ένα κοινό μέτωπο οχύρωσης ενάντια στον κοινό εχθρό που επεκτεινόταν στο Αιγαίο.
Οι Ικάριοι, ωστόσο, δεν δέχτηκαν να αφήσουν το νησί τους και να εγκατασταθούν στη Χίο, παρά ακολούθησαν την τακτική της αποκρυβής σε μυστικούς οικισμούς στα βουνά, όπως άλλοτε έκαναν και στο παρελθόν, με στόχο να δείχνει έρημο και ακατοίκητο το νησί. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε ως ‘Ο αιώνας της αφάνειας’ και διήρκησε από το 1521 ως το 1601 (80 χρόνια), ενώ περιοχές στις οποίες είχε συγκεντρωθεί πληθυσμός ήταν η Λαγκάδα, το Κουμαρό, το Πέζι, το Περδίκι και άλλες.
Με τον τρόπο αυτό της αποκρυβής, κατάφεραν και γλίτωσαν οι Ικάριοι, από τις επιδρομές τού Τούρκου πειρατή Μπαρμπαρόσα (περί τα 1537 μ.Χ.). Κατά την περίοδο αυτή, πρέπει να σημειωθεί ότι παρουσιάστηκε ένα μεγάλο κύμα εσωτερικής μετανάστευσης προς ασφαλέστερους προορισμούς, όπως ήταν η άγονη Ικαρία και έτσι, αναμφισβήτητα στοιχεία μαρτυρούν την εγκατάσταση πληθυσμού από τη Μάνη στο νησί.
Οι Ικάριοι άρχισαν σιγά-σιγά να ξεπροβάλλουν και να κυκλοφορούν στο νησί όταν ηγέτης ήταν ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής, ο οποίος ήταν αρκετά ήπιος προς τους νησιώτες, ενώ γύρω στον 18ο μ.Χ. αιώνα εγκαταστάθηκε στο νησί ο πρώτος αγάς, προκειμένου να εισπράτει φόρους από τους κατοίκους και να ελέγχει τη διοίκηση εκεί.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ίδιοι οι κάτοικοι κατάφεραν να τον εξοντώουν, ενώ ιστορική έχει μείνει η φράση όταν ερωτήθησαν ποιός το έκαμε: ‘το εκάμαμεν ούλοι μεις αφέντη’. Οι Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι (1770-1774 μ.Χ.) στο Αιγαίο ήταν καταστροφικοί για την Ικαρία, στους οποίους συνέβαλε και η έξαρση της πειρατείας εκείνη την περίοδο.
Κατά την επανάσταση του 1821, πολλοί Ικάριοι είχαν γραφτεί στην Φιλική Εταιρεία. Η εθνική επανάσταση έδωσε μεγάλη αισιοδοξία στα ακριτικά νησιά.Το 1822, μετά τη σφαγή της Χίου, πολλοί Χίοι βρήκαν καταφύγιο στη γειτονική Ικαρία, ενώ το 1823 η Πάτμος ανακηρύχθηκε σε επαρχία, στην οποία υπήχθηκε η Ικαρία. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, το νησί παραδόθηκε πάλι στους Τούρκους και υποχρεώθηκε να πληρώνει φόρο (‘μαχτό’) στο σουλτάνο Μαχμούτ Β’, αλλά σημείωσε εκείνη την περίοδο μεγάλη ακμή, ιδίως η ναυτιλία και η ανθρακοποιϊα.
Το 1912, το τουρκικό κράτος ετοίμαζε την κατάληψη του νησιού από Κούρδους και Λαζούς. Οι Ικάριοι όμως, μη αντέχοντας άλλο το ζυγό, επαναστάτησαν και ανεξαρτητοποιήθηκαν, συστήνοντας την ‘Ελευθέραν Ικαριακήν Πολιτείαν’. Η κυβέρνηση συστάθηκε υπό το γιατρό Ι. Μαλαχία, είχε δικό της σύνταγμα, σημαία και ύμνο. Διήρκησε 4 μήνες μέχρι το Νοέμβριο του 1912, οπότε και ενσωματώθηκε επίσημα με την Ελλάδα.
Στη σύγχρονη εποχή, η Ικαρία είχε την ίδια τύχη όλη την Ελλάδα, τη φτώχεια κατά τη διάρκεια των 2 παγκόσμιων πολέμων και την ταχεία ανάπτυξη σήμερα. Η Ικαρία είναι γνωστή μέχρι σήμερα ως το νησί των εξόριστων ή κόκκινο νησί. Λόγω της γεωμορφολογίας της, η Ικαρία δέχτηκε μεγάλο αριθμό εξορίστων κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από αυτόν, που ήταν κομμουνιστές και κατάφεραν να γίνουν ένα με τους ντόπιους, όπως ο γνωστός μουσικοσυνθέτης Μίκης Θοδωράκης.